40. นินฺทา+ญฺญาต+ปฺป ปฏิภาค รสฺส ทยา สญฺญาสุ โก

นินฺทาทีสฺว+ตฺเถสุ นามสฺมา โก โหติฯ นินฺทายํ-นินฺทิโต มุณฺโฑ มุณฺฑโก, เอวํ สมณโก, ปณฺฑิตโก, พฺราหฺมณโก , เวยฺยากรณโกฯ อญฺญาเต-กสฺสา+ยํ อสฺโส อสฺสโก, ปโยคสามตฺถิยา สมฺพนฺธิวิเสสานาวคโม+วคมฺยเตฯ อปฺปตฺเถ-อปฺปกํ เตลํ เตลกํ, ฆตกํฯ ปฏิภาคตฺเถ-หตฺถี วิย หตฺถิโก, อสฺสโก, พลีพทฺธโกฯ ‘‘อิเม โน หตฺถิกา อสฺสา, พลีพทฺธา จ โน อิเม’’ตฺยาทิปาเฐ ‘‘โลโป’’ติ กปจฺจยโลเปน วา อเภโทปจาเรน วา ทฏฺฐพฺพํ, อิเม จ ทารุอาทีหิ กตรูปานิฯ รสฺเสรสฺโส มานุโส มานุสโก, รุกฺขโก, ปิลกฺขโกฯ ทยายํ-ทยิโต=นุกมฺปิโต ปุตฺโต ปุตฺตโก, วจฺฉโกฯ สญฺญายํ-โมโร วิย โมรโก, กตโก, ภตโกฯ

41. ต+มสฺส ปริมาณํ ณิโก จ

ปฐมนฺตา อสฺเสติ อสฺมิํ อตฺเถ ณิโก โหติ โก จ, ตญฺเจ ปฐมนฺตํ ปริมาณํ ภวติฯ โทณาทีนํ ปริมิตวีหาทีนํ กรณตฺตา ‘‘ปริมียนฺตฺย+เนนาติ ปริมาณ’’นฺติ โหติฯ โทโณ ปริมาณ+มสฺสาติ โทณิโก วีหิ, ขารสติโก, ขารสหสฺสิโก, อาสีติโก วโย, อุปฑฺฒกาโย ปริมาณ+มสฺส อุปฑฺฒกายิกํ พิมฺโพหนํฯ ปญฺจกํ, ฉกฺกํฯ

42. ย+เต+เตหิ+ตฺตโก

ยาทีหิ ปฐมนฺเตหิ อสฺเสติ ฉฏฺฐฺยตฺเถ ตฺตโก โหติ, ตญฺเจ ปฐมนฺตํ ปริมาณํ ภวติฯ ยํ ปริมาณ+มสฺส ยตฺตกํ, ตตฺตกํ, ‘‘เอตสฺเสฏ ตฺตเก’’ติ เอตสฺส เอฏ, เอตฺตกํฯ อาวตเก-ยํ ปริมาณ+มสฺส ยาวตโก, ตาวตโกฯ

43. สพฺพา จา+วนฺตุ

สพฺพโต ปฐมนฺตา ยาทีหิ จ อสฺเสติ ฉฏฺฐฺยตฺเถ อาวนฺตุ โหติ, ตญฺเจ ปฐมนฺตํ ปริมาณํ ภวติฯ สพฺพํ ปริมาณ+มสฺส สพฺพาวนฺตํ, ‘‘อํงํ นปุํสเก’’ติ อํฯ ยาวนฺตํ, ตาวนฺตํฯ

44. กิมฺหา รติ+รีว+รีวตก+ริตฺตกา

กิมฺหา ปฐมนฺตา อสฺเสติ ฉฏฺฐฺยตฺเถ รติ+รีว+รีวตก+ริตฺตกา โหนฺติฯ กิํสงฺขฺยานํ ปริมาณ+เมสํ กติ, รานุพนฺธตฺตา อิํภาคโลโปฯ กีว, กีวตกํ, กิตฺตกํฯ รีวนฺโต สภาวโต อสํขฺโยฯ

45. สญฺชาตํ ตารกาทิตฺวิ+โตติ

สญฺชาตตฺเถ อิโตฯ ตารกา สญฺชาตา อสฺส ตารกิตํ คคนํ, ปุปฺผานิ สญฺชาตานิ อสฺส ปุปฺผิโต รุกฺโข, ปลฺลวิตา ลตาฯ

46. มาเน มตฺโต

ปฐมนฺตา มานวุตฺติโต อสฺเสติ อสฺมิํ อตฺเถ มตฺโต โหติฯ ปลํ อุมฺมาน+มสฺส ปลมตฺตํฯ หตฺโถ ปณาม+มสฺส หตฺถมตฺตํฯ สตํ มาน+มสฺส สตมตฺตํฯ โทโณ ปริมาณ+มสฺส โทณมตฺตํฯ อเภโทปจารา โทโณติปิ โหติฯ มียเต+เนนาติ มานํ, มานสฺส สมฺพนฺธิตฺตา ฉฏฺฐฺยนฺตภูตานเมว วิธิ โหติฯ เอตฺถ จ –